28 Απριλίου 2024
Μία απατηλή αίσθηση μεταξύ των διδασκομένων, στην οποία έχουμε όλοι υποπέσει, είναι το "μαθαίνω μία και έξω!" χωρίς την χρήση της επαναληπτικής μεθόδου που είναι τόσο κουραστική. Η μάθηση συνίσταται στο να δημιουργήσεις μία σύνδεση μεταξύ της νέας πληροφορίας και αυτών των πληροφοριών που είναι μόνιμα αποθηκευμένες στην μνήμη μας. Η νέα πληροφορία πρέπει να περάσει από την βραχυπρόθεσμη μνήμη στην μνήμη μακράς διαρκείας. Για να αποθηκευτεί μακροπρόθεσμα αλλά και να διατηρηθεί αυτή η πληροφορία στην μνήμη μας μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την επαναληπτική μέθοδο και μάλιστα στην αποδοτικότερή της μορφή που ονομάζεται διαλειμματική μάθηση.
Στην σύγχρονη Βιολογία και Ψυχολογία είναι πια παραδεκτό ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από μια μεγάλη ποσότητα νευρικών κυττάρων που ονομάζονται νευρώνες και διαδραματίζουν μεγάλο ρόλο στην επίκτητη μάθηση και συγκεκριμένα στην διαδικασία της μνήμης, της αντίληψης και της συμπεριφοράς.
Οι νευρώνες αποτελούνται, σε γενικές γραμμές, από μια κεντρική περιοχή που ονομάζεται σώμα και από τις αποφυάδες, όπως βλέπουμε και στην φωτογραφία. Οι νευρώνες γενικά έχουν την τάση να συνδέονται μεταξύ τους δια μέσου των αποφυάδων, να σχηματίζουν δηλαδή συνάψεις, και να κατασκευάζουν δίκτυα νευρώνων. Τα δίκτυα αυτά δεν είναι τυχαίες συνδεσμολογίες. Ο συγκεκριμένος και ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο συνδέονται μεταξύ τους οι νευρώνες αποτελεί μία πληροφορία που είναι αποθηκευμένη στην μνήμη μας. Οι συνδεσμολογίες-πληρφορίες αυτές βρίσκονται κατά κύριο λόγω στον φλοιό του εγκεφάλου και μάλιστα ο σχηματισμός αυτών των δικτύων φαίνεται να είναι απεριόριστος.
Στην εικόνα βλέπετε έναν νευρώνα και τον τρόπο που συνδέεται με τους γειτονικούς τους δια μέσου των συνάψεων.
Αρχικά όταν γεννιόμαστε οι νευρώνες μας είναι ελεύθεροι και δεν έχουν συνδεθεί μεταξύ τους. Επομένως η επίκτητη μνήμη μας είναι "tabula rasa" δηλαδή λευκός χάρτης αλλά κατά την έκθεση του ανθρώπου σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος οι νευρώνες εκπαιδεύονται σχηματίζοντας δίκτυα, δηλαδή νέες γνώσεις αποθηκεύονται στην μνήμη μας.
Η μνήμη είναι η ικανότητα για αποθήκευση και ανάκληση των πληροφοριών και πραγματοποιείται σε δύο στάδια. Η βραχυπρόθεσμη μνήμη αφορά την παραμονή των πληροφοριών στον εγκέφαλο για λίγα μόνο λεπτά και η μακροπρόθεσμη μνήμη στην οποία οι πληροφορίες έχουν αποθηκευτεί σε πιο μόνιμη κατάσταση. Μερικές πληροφορίες που αποθηκεύονται στην μακροπρόθεσμη μνήμη μας εξασθενούν με τον χρόνο και τελικά διαγράφονται.
Η μνήμη αποτελεί ίσως μία από τις σημαντικότερες λειτουργίες του ανθρώπου, που σχετίζεται με την μάθηση, την αντίληψη, την ικανότητα δηλαδή ανάκλησης από την μνήμη προηγούμενων εμπειριών και την χρήση τους για την επίλυση προβλημάτων. Επίσης σχετίζεται με την επίκτητη συμπεριφορά που τροποποιείται με την μάθηση και βοηθά στην προσαρμογή του ανθρώπου στο περιβάλλον.
Ο τρόπος με τον οποίο οι πληροφορίες από την μνήμη μικρής διάρκειας περνάνε στην μακροπρόθεσμη μνήμη εξαρτάται από (α) την ένταση και (β) την επαναληπτικότητα των ερεθισμάτων.
Αυτός είναι και ο λόγος που ο άνθρωπος οφείλει να ασκηθεί με διαρκή και υπομονετική επανάληψη μέχρι να αποκτήσει αντίληψη και συμπεριφορά που θα του δώσουν κάποια ευχέρεια.
Ο διδασκόμενος περνάει από διάφορα στάδια. Αρχικά υπάρχει μια ορμή για το νέο και ενδιαφέρον που λανθασμένα ταυτίζεται με την "δημιουργικότητα" και συνδέεται με την "καλλιτεχνικότητα" του ανθρώπου. Ανακύπτει σύντομα ο κίνδυνος της αμέλειας και τελικά γεννιέται το συναίσθημα της μη-ικανοποίησης, ως συνέπεια ελλιπούς ικανότητας. Για να εδραιωθεί η νέα μάθηση και η ικανότητα είναι απαραίτητη η επαναληπτικότητα και η αυστηρή μάθηση. Αποτέλεσμα αυτού του τρόπου μάθησης είναι μια εδραιωμένη ικανότητα που σχετίζεται με τα λαμπρά έργα του ανθρώπου.
Αφού δεν μπορούμε να αποφύγουμε την επαναληπτικότητα των μαθημάτων, μήπως μπορούμε να κάνουμε αυτή την διαδικασία πιο εύκολη; Πράγματι, η σύγχρονη ψυχολογία έχει βρει ένα τρόπο. Ονομάζεται "διαλειμματική μάθηση" και είναι μια μορφή επανάληψης ανά συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα που στοχεύουν στην μεγιστοποίηση της απόδοσης της μάθησης δια μέσου της επανάληψης.
Ας δούμε ένα παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι αύριο δίνετε ένα διαγώνισμα μαθηματικών όπου θα εξεταστείτε στην επίλυση μερικών μορφών εξισώσεων. Κάθε τέτοια εξίσωση λύνεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο-αλγόριθμο τον οποίο πρέπει να γνωρίζετε (αυτή είναι η θεωρία) και να μπορείτε να αναγνωρίζετε την κάθε μορφή της εξίσωσης και να εφαρμόζετε τον κατάλληλο αλγόριθμο ώστε να επιτύχετε την λύση τους. Μπορείτε να επιτύχετε αυτήν την ικανότητα (της επίλυσης) μέσα από την επαναληπτικότητα της μεθόδου, δηλαδή να λύσετε πολλές φορές πολλές τέτοιες εξισώσεις. Ας πούμε ότι με το να λύσετε από 5 φορές κάθε μορφή εξίσωσης είναι αρκετές ώστε να περάσετε το αυριανό διαγώνισμα.
Εγείρεται όμως ένα πρώτο ερώτημα. Μπορείτε να κάνετε αυτή την διαδικασία το τελευταίο βράδυ πριν το διαγώνισμα ή μήπως είναι καλύτερα να κατανείμετε αυτές τις επαναλήψεις σε βάθος χρόνου, δηλαδή μία λύση ανά κατηγορία ανά ημέρα τις τελευταίες 5 ημέρες; Προφανώς η δεύτερη στρατηγική είναι καλύτερη και μάλλον θα έχει καλύτερα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, δηλαδή θα θυμόσαστε πώς λύνονται οι εξισώσεις όχι μόνο για το αυριανό διαγώνισμα αλλά και για τον επόμενο μήνα.
Έχουν αναπτυχθεί πολλές τέτοιες συμβουλές στην μέθοδο της διαλειμματικής επανάληψης, μερικές από τις οποίες παραθέτουμε παρακάτω.
Θα το επαναλάβουμε! Η διαλειμματική και επαναλαμβανόμενη μάθηση είναι πολύ σημαντική και πρέπει να συνδέεται με το προσωπικό πλάνο εκμάθησης και τις ιδιαιτερότητες του μαθητή, ώστε η μάθηση να οδηγήσει στην απόκτηση μιας μακροπρόθεσμης ικανότητας και ευτυχίας.
Βιβλιογραφία: 1) Το πνεύμα της άσκησης, Otto Fr. Bollnow. 2) Βιολογιά Α Λυκείου. 3) Duolingo blog. 4) Άτλας της Φιλοσοφίας, Ubaldo Nicola.